Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Τετάρτη, 24 Οκτωβρίου 2007

Γλώσσα τέχνης 1 - 2

Ζωγραφική
Η ζωγραφική στην πρωτογενή της εκδοχή μπορούμε να πούμε ότι είναι η ικανότητα να απεικονίζουμε αυτό που βλέπει το μάτι μας. Ο μεγάλος Ιμπρεσιονιστής ζωγράφος Μανέ έλεγε "πρέπει να ανήκουμε στον καιρό μας. Να κάνουμε αυτό που βλέπουμε".
Αυτό που δεν έχουμε συνειδητοποιήσει είναι ότι αυτό που βλέπει το μάτι μας δεν είναι αυτό που υπάρχει απέναντί μας. Δηλαδή το μάτι μας, λόγω φυσιολογίας, λειτουργίας και φυσικών νόμων, δεν βλέπει αντικειμενικά.
Μία εύκολη απόδειξη γι’ αυτό, είναι ότι τα ίσα σε μήκος αντικείμενα σε διαφορετικές αποστάσεις τα βλέπουμε άνισα (γραμμική προοπτική).
Το περιβάλλον είναι η κύρια πηγή των οπτικών εμπειριών μας. Με τα μάτια μας συλλαμβάνουμε τις εικόνες του κόσμου, τις αναλύουμε με το μυαλό μας, τις κατατάσσουμε, τις ιεραρχούμε για να μπορούμε να τις διατηρούμε στη μνήμη και να τις ανασύρουμε κάθε φορά. Έτσι απορρίπτονται οι λεπτομέρειες οι οποίες μόνο με μία καλά εστιασμένη φωτογραφική μηχανή μπορούν να αποτυπωθούν. Το μάτι λοιπόν βλέπει αφαιρετικά.
Η αναπαράσταση της φύσης είναι δύσκολη για τον απαίδευτο ή τον ατάλαντο ζωγράφο. Και αυτό γιατί στις εικόνες που συλλαμβάνει το μάτι του (αφαιρετικές και αλλοιωμένες) το μυαλό προσθέτει και στοιχεία από την αντικειμενική πραγματικότητα. Αυτό λοιπόν που ζωγραφίζει απέχει πολύ από το να είναι αυτό που βλέπει το μάτι του. Πιο εύκολο για τους αδαείς είναι να αντιγράφουν εικόνες που έχουν αποτυπωθεί με φωτογραφική μηχανή. Η απεικόνιση αυτή είναι φωτογραφική και όχι ζωγραφική απεικόνιση. Ένας τρόπος για την αναπαράσταση της εικόνας όπως τη βλέπει το ανθρώπινο μάτι (δηλ αφαιρετικά) είναι να μισοκλείνουμε τα μάτια κοιτώντας το τοπίο.
Παρατηρείστε στην εικόνα 1 τα τετράγωνα Α και Β. Κατόπιν πάρετε ένα ψαλίδι κόψτε τα και τοποθετείστε το ένα δίπλα στο άλλο. Τι παρατηρείτε? Να μια ακόμα απόδειξη ότι το μάτι μας δεν βλέπει αντικειμενικά.
Εικόνα2 Συγκρίνεται τα ύψη των ανθρώπων.
O άνθρωπος βλέπει και για έναν άλλο λόγο διαφορετικά από τη φωτογραφική μηχανή. Αυτός ο λόγος συνδέεται με τις εμπειρίες που ως πρωτόγονος απέκτησε, όταν στα πρώτα στάδια της ζωής του ήρθε αντιμέτωπος με τη φύση και τα φυσικά φαινόμενα (ατμοσφαιρική προοπτική).
Όπως θα δούμε σε άλλο κείμενο όχι μόνο δεν βλέπουμε την αντικειμενική πραγματικότητα αλλά η οπτική αντίληψη για την ίδια εικόνα διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Σε κάθε περίπτωση όχι μόνο δεν βλέπουμε την αντικειμενική πραγματικότητα αλλά η οπτική αντίληψη για την ίδια εικόνα διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο (βλέπε την εικόνα 3)
Είναι τόσο έντονη μερικές φορές η παραποίηση των εικόνων που αποτυπώνονται στο αντίστοιχο εγκεφαλικό κέντρο που φθάνουμε στο σημείο να βλέπουμε ως κινούμενες τις στατικές εικόνες (κάνε κλικ στην εικόνα 4).
Σε αυτή την οπτική αντίληψη στηρίζεται η Op art (οπτική τέχνη). Η τέχνη αυτή με τη δημιουργία οπτικών εφέ, αποβλέπει στο να προκαλέσει στο θεατή μία οπτική και ψυχική έξαρση.
Τελειώνοντας να πούμε ότι στην εποχή μας που η εικόνα κατακλυσμιαία εισβάλει στη ζωή μας, στην εποχή μας που εικονοποιούνται ιδέες, πιστεύω και ιδανικά, στην εποχή που εικονοποιείται γενικά η πραγματικότητα (εικονική πραγματικότητα) ας μην εμπιστευόμαστε μόνο τα μάτια μας. Στη χώρα που γέννησε τον ορθολογισμό ας δούμε και λίγο με τη μηχανή του νου και της γνώσης.

Παρασκευή, 16 Νοεμβρίου 2007

Γλώσσα της τέχνης 3

Η ζωγραφική στην πρωτογενή της εκδοχή είναι η ικανότητα να απεικονίζουμε αυτό που βλέπει το μάτι μας. Όπως διαπιστώσαμε στα δύο προηγούμενα δημοσιεύματα αυτό που βλέπει το μάτι μας δεν είναι αυτό που υπάρχει απέναντί μας. Αυτό οφείλεται στη φυσιολογία - λειτουργία του ματιού, τους φυσικούς νόμους και τις εμπειρίες του πρωτόγονου ανθρώπου στην επαφή του με τη φύση και τα φυσικά φαινόμενα (φωτιά, νερό, πάγος, ατμόσφαιρα κλπ). Πχ τα μακρυνά αντικείμενα λόγω ατμοσφαιρικής διάχυσης μπλεδίζουν. Αυτή η ιδιότητα δημιουργεί στον άνθρωπο παρατηρητή ενός πίνακα την ψευδαίσθηση απομάκρυνσης σε δεύτερο πλάνο κάθε μπλε φόρμας σε παράθεση με φόρμα άλλου χρωματισμού (ατμοσφαιρική προοπτική).
Επίσης όπως ήδη αναφέραμε, τις εικόνες του κόσμου, τις αναλύουμε με το μυαλό μας, τις κατατάσσουμε, τις ιεραρχούμε για να μπορούμε να τις διατηρούμε στη μνήμη και να τις ανασύρουμε κάθε φορά. Έτσι απορρίπτονται οι λεπτομέρειες οι οποίες μόνο με μία καλά εστιασμένη φωτογραφική μηχανή μπορούν να αποτυπωθούν. Το μάτι μας επομένως βλέπει και αφαιρετικά.
Για την αλλοίωση, τη μετατόπιση και την αφαίρεση που υφίσταται η εικόνα ως καταγραφή στα εγκεφαλικά κέντρα υπάρχουν ενδιαφέρουσες ασκήσεις που εντυπωσίασαν τους επιμορφούμενους στο σεμινάριο του ΚΕΕ με θέμα «Ιστορία της τέχνης».
Στις εικόνες φαίνεται στην 1 η φωτογραφική αποτύπωση ενός θέματος και στη 2 η ζωγραφική αποτύπωση (όπως τη βλέπει το ανθρώπινο μάτι).

Η προσπάθεια μας να ζωγραφίσουμε αυτό που βλέπει το μάτι μας οδηγεί (υπό την επίδραση του φωτός) στη διάλυση της φόρμας και την αφαίρεση. Αν δεν είμαστε εξασκημένοι, για να επιτευχθεί αυτή η αφαίρεση μισοκλείνουμε τα μάτια μας μπροστά στο θέμα.
Στα αναγεννησιακά έργα (15ος-16ος αιώνας) αποτυπώνονταν στους πίνακες όλες οι λεπτομέρειες, γι’αυτό μπορούμε να πούμε ότι την περίοδο αυτή η απεικόνιση ήταν φωτογραφική.
Πρώτοι που χρησιμοποίησαν αφαιρετική γραφή στη ζωγραφική τους ήταν οι Ιμπρεσιονιστές. Ο μεγάλος Ιμπρεσιονιστής ζωγράφος Μανέ έλεγε "πρέπει να ανήκουμε στον καιρό μας. Να κάνουμε αυτό που βλέπουμε".
Η αφαίρεσή τους δεν είναι μία λογική αφαίρεση αλλά αυτή που πηγάζει από την καθαρή αίσθηση και την άμεση επαφή με τη ζωντανή πραγματικότητα.

Κυριακή, 2 Δεκεμβρίου 2007

Γλώσσα της τέχνης 4

Η παραστατική τέχνη για τους ερασιτέχνες ζωγράφους γίνεται ευκολότερη όταν αντιγράφουν εικόνες που έχουν αποτυπωθεί με φωτογραφική μηχανή. Στη μηχανή όμως έχουν αποτυπωθεί περιττές και ανούσιες λεπτομέρειες που ο εγκέφαλος ως καταγραφή μετά την παρατήρηση θα είχε απορρίψει.
Η αφαιρετική ικανότητα στη ζωγραφική καλλιεργήθηκε με το κίνημα των ιμπρεσιονιστών οι οποίοι βγήκαν έξω από τα εργαστήρια και ήρθαν σε επαφή με τη φύση και τις ανεπανάληπτες στιγμές της.
Τα έργα τους εκφράζουν τη δύναμη της στιγμής τα δε χρώματα και οι φόρμες αλλάζουν με το πέρασμά της. Έτσι στη διάρκεια μιας μέρας μπορούν να έχουν πολλές και διαφορετικές αποδώσεις του ίδιου τοπίου με αφαιρετικό τρόπο που δεν αφαιρεί όμως καθόλου από το ρεαλισμό και τη ζωντάνια.
Η αφαίρεση των Ιμπρεσιονιστών είναι μια ρεαλιστική αφαίρεση.
Στις εικόνες που παραθέτουμε βλέπουμε τις διαφορές στην απόδοση ενός αναγεννησιακού πίνακα και ενός πίνακα του θεωρούμενου πατέρα των Ιμπρεσιονιστών Μονέ.
Στον αναγεννησιακό πίνακα οι μορφές αποδόθηκαν με όλες τις λεπτομέρειες σαν να αποτυπώθηκαν με μία καλά εστιασμένη φωτογραφική μηχανή (φωτογραφική απεικόνιση).
Στον πίνακα του Μονέ παρά την αφαιρετική γραφή η απεικόνιση είναι πιο ρεαλιστική.
Η δυσκολία στο μη έμπειρο όταν ζωγραφίζει ένα θέμα, έγκειται στην αδυναμία του να τιθασεύσει το νου που υπαγορεύει να προσθέσει στη ζωγραφιά του στοιχεία που υπάρχουν στο θέμα αλλά δεν τα βλέπει ή τα βλέπει αλλοιωμένα.
Για να το εξηγήσουμε αυτό ακόμα πιο απλά, μπορούμε να πούμε ότι ο μη έμπειρος ζωγράφος όπως και ένα παιδί στην παιδική ζωγραφική ζωγραφίζει αυτό που γνωρίζει και όχι αυτό που βλέπει. (Αυτά που βλέπει είναι πολύ λιγότερα από αυτά που ξέρει ότι υπάρχουν απέναντί του).
Ένα παιδί σε έναν άνθρωπο προφίλ βλέπει ένα μάτι και ένα αυτί, ζωγραφίζει όμως δύο μάτια και δύο αυτιά. Βλέπει αντίκρυ του έναν κύλινδρο με έλλειψη την πάνω επιφάνεια, όμως ζωγραφίζει αυτή την επιφάνεια ως κύκλο.

Κυριακή, 2 Δεκεμβρίου 2007

Γλώσσα της τέχνης 5

Ο ιμπρεσιονισμός υπήρξε μια επανάσταση για τη ζωγραφική. Αναπτύχθηκε στη Γαλλία στις αρχές του 19ου και ειδικότερα στην περίοδο της αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα Γ', σε μια εποχή που η Ακαδημία Καλών Τεχνών καθόριζε με τρόπο απόλυτο τα όρια της τέχνης. Συγκεκριμένα η Ακαδημία υπαγόρευε όχι μόνο τη θεματολογία (στη ζωγραφική κυρίως ιστορικά, θρησκευτικά θέματα και πορτρέτα) αλλά και τις τεχνικές που όφειλαν να ακολουθούν οι ζωγράφοι της εποχής (συντηρητικά χρώματα, αφανείς πινελιές), με απώτερο στόχο την απομόνωση του θέματος από την ιδιαίτερη προσωπικότητα και ιδιοσυγκρασία του δημιουργού. Ο Ιμπρεσιονισμός θεωρείται πως ξεκίνησε ουσιαστικά από τρεις μαθητές του ζωγράφου Μαρκ Γκλαίρ τους Κλωντ Μονέ, Πιέρ Ογκύστ Ρενουάρ και Άλφρεντ Σίσλευ, οι οποίοι συνδέονταν μεταξύ τους φιλικά. Η μικρή αυτή αρχική ομάδα, επεκτάθηκε σταδιακά με την προσθήκη και άλλων ζωγράφων όπως του Εντουάρ Μανέ και του Έντγκαρ Ντεγκά. Ο Πωλ Σεζάν είχε επίσης επιδράσεις από τους ιμπρεσιονιστές και αργότερα ο ίδιος αποτέλεσε τον κορυφαίο ίσως εκπρόσωπο της αποκαλούμενης και μετα-ιμπρεσσιονιστικής περιόδου. Ο όρος Ιμπρεσιονισμός προέρχεται από τη Γαλλική λέξη «impression” (εντύπωση) και πρωτοδιατυπώθηκε από κριτικό το1874, για ένα πίνακα του Μονέ (εικόνα 1) με τίτλο «Εντύπωση ανατέλλοντος ηλίου» σε μια συγκέντρωση καλλιτεχνών που εξέθεσαν στο Σαλόν των απορριφθέντων από την έκθεση που διοργάνωνε η Ακαδημία. Η ομάδα των Ιμπρεσιονιστών στην έκθεση αυτή αντιμετώπισε την αυστηρή και σκωπτική κριτική. Παρά την αρνητική αυτή κριτική, οι νέες τεχνικές των ιμπρεσιονιστών είχαν θετικό αντίκτυπο σε άλλους καλλιτέχνες της εποχής, οι οποίοι ακολούθησαν το κίνημα του ιμπρεσιονισμού.
Βασικό χαρακτηριστικό του κινήματος είναι η προσπάθεια να απεικονίσει τις στιγμιαίες, φευγαλέες εντυπώσεις σε μια δεδομένη στιγμή υπό την επίδραση του φωτός. Ήταν το αποτέλεσμα της παρατήρησης του τρόπου με τον οποίο το ηλιακό φως κυριολεκτικά διαλύει τα σχήματα όταν τα περιβάλλει διάχυτο και αφαιρεί λεπτομέρειες.
Όπως ήδη αναφέραμε η αφαιρετική γραφή των Ιμπρεσιονιστών δεν είναι μια «λογική» αφαίρεση σαν αυτή των αρχαίων κλασικών, δεν φανερώνει μία φιλοσοφική και αισθητική συνάμα στάση αλλά είναι αφαίρεση που πηγάζει από την καθαρή αίσθηση και την άμεση επαφή με τη ζωντανή πραγματικότητα.
Οι Ιμπρεσιονιστές έκαναν κατεξοχήν αναπαραστατική ζωγραφική. Η αφαίρεση τους είναι μια ρεαλιστική αφαίρεση.
Μετά τους εμπρεσιονιστές αρχίζει πια οριστικά η νέα αντίληψη για την Τέχνη, που ονομάζεται από τους ιστορικούς και ερευνητές της «μοντέρνα τέχνη».
Μετά την Αναπαράσταση και το Συμβολισμό, η Αφαίρεση είναι ο τρίτος τρόπος εικαστικής έκφρασης και θεωρείται ο δυσκολότερος τρόπος μετάδοσης οπτικών μηνυμάτων (εικόνα 2).
Η δυνατότητα του ανθρώπου να εκφράζεται αφαιρετικά αλλά και να μπορεί να δέχεται αφαιρετικά μηνύματα, πηγάζει από την ικανότητα του να αναλύει, να απλουστεύει, να εμβαθύνει στην ουσία των πραγμάτων, να διαισθάνεται αλλά και να κατανοεί τις έννοιες. Αφαιρετική γραφή συναντάμε στην τέχνη από τους παλαιολιθικούς ακόμα χρόνους. Τα σχήματα και τα χρώματα είχαν πάντοτε τη δική τους συγκινησιακή δύναμη.

Τρίτη, 25 Δεκεμβρίου 2007

Γλώσσα της τέχνης 6

Τεχνικές Ιμπρεσιονισμού
Ο Ιμπρεσιονισμός ζωγραφικά χαρακτηρίζεται από τις παρακάτω βασικές τεχνικές:
· Μικρές και συχνά εμφανείς πινελιές που δημιουργούν χαρακτηριστικά παχύ στρώμα μπογιάς στον καμβά. Μ' αυτό το τρόπο δε μπορούν ν' αποτυπωθούν πολλές λεπτομέρειες του θέματος αλλά γενικά χαρακτηριστικά του.
· Χρήση κυρίως των βασικών χρωμάτων, με μικρή ανάμιξη μεταξύ τους (η διαδικασία της ανάμειξης αυτής γίνεται από τον ίδιο τον θεατή του έργου).
· Σπάνια χρήση του μαύρου χρώματος, μόνο στις περιπτώσεις που αποτελεί μέρος του θέματος. Δε χρησιμοποιούσαν το μαύρο χρώμα προκειμένου να επιτύχουν σκιάσεις ούτε το αναμίγνυαν με τα βασικά χρώματα.
· Απουσία διαδοχικών επιστρώσεων χρώματος. Ζωγράφιζαν πιο γρήγορα, χωρίς να περιμένουν απαραίτητα το χρώμα να στεγνώσει.
· Έμφαση στο τρόπο που το φως ανακλάται πάνω στα αντικείμενα, αποτύπωση του θέματος μ' ένα είδος επιστημονικού ενδιαφέροντος.
· Ζωγραφική κυρίως σ' ανοιχτούς χώρους, συνήθως με φωτεινά κι έντονα χρώματα.
Θα πρέπει να τονίσουμε πως οι τεχνικές αυτές συναντώνται και σε προγενέστερους ζωγράφους, όμως οι Ιμπρεσιονιστές τις χρησιμοποίησαν συστηματικά. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί πως ευνοήθηκαν κι από την ανακάλυψη των προ-επεξεργασμένων χρωμάτων (παρόμοια μ' αυτά που χρησιμοποιούνται και σήμερα), γεγονός που εκμεταλλεύτηκαν για να ζωγραφίζουν σ' ανοιχτούς χώρους. Παλαιότερα κάθε ζωγράφος ήταν αναγκασμένος να δημιουργήσει ο ίδιος τα χρώματα αναμιγνύοντας τα διάφορα υλικά.

Τρίτη, 25 Δεκεμβρίου 2007

Γλώσσα τέχνης 7

Μεταϊμπρεσιονισμός

Ο Μεταϊμπρεσιονισμός αποτελεί καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε περί τα τέλη του 19ου αιώνα, αμέσως μετά το κίνημα του Ιμπρεσιονισμού, του οποίου αποτέλεσε κατά κάποιο τρόπο προέκταση.Οι μεταϊμπρεσιονιστές ζωγράφοι εξακολουθούν να διατηρούν τις τεχνικές του Ιμπρεσιονισμού, ωστόσο επιδιώκουν να προσδώσουν μεγαλύτερο συναισθηματισμό στα έργα τους. Αν και πραγματοποιούσαν συλλογικές εκθέσεις, ουδέποτε αποτέλεσαν μια συμπαγή ομάδα με κοινό τόπο.Οι εξεζητημένες φόρμες που υιοθέτησαν επηρέασαν σημαντικά τα μεταγενέστερα ρεύματα της τέχνης του 20ου αιώνα, όπως το Φωβισμό και τον Κυβισμό.Ο όρος μεταϊμπρεσσιονισμός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον κριτικό τέχνης Roger Fry.

Μεταϊμπρεσιονιστές καλλιτέχνες:
Πωλ Σεζάν
Πωλ Γκωγκέν
Harry Lachman
Ανρί Ρουσσώ
Ζωρζ Σερά
Ανρί ντε Τουλούζ Λωτρέκ
Βίνσεντ βαν Γκογκ
Θα αναφερθούμε με λίγα λόγια στο επόμενο δημοσίευμα σε μερικούς από τους Μεταϊμπρεσιονιστές καλλιτέχνες γιατί κατά κάποιο τρόπο με τις ριζοσπαστικές καινοτομίες που εισήγαγαν προετοίμασαν το έδαφος για την είσοδο στη λεγόμενη μοντέρνα τέχνη.

Παρασκευή, 25 Ιανουαρίου 2008

Γλώσσα τέχνης 8

Μεταϊμπρεσιονισμός 
Ο Σεζάν επηρεάστηκε σημαντικά από τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους, ωστόσο πρόσθεσε και προσωπικά χαρακτηριστικά στους πίνακες του. Σύμφωνα με τον ίδιο, ήθελε να μετατρέψει τον ιμπρεσιονισμό "σε κάτι στέρεο που διαρκεί όσο και η τέχνη που εκτίθεται στα μουσεία". Η μεγαλύτερη συνεισφορά του στον ιμπρεσιονισμό θεωρείται η πρόσθεση καθαρών γεωμετρικών στοιχείων που αργότερα επηρέασαν και το κίνημα του κυβισμού.
Σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του συμμετείχε σε λίγες εκθέσεις -- μεταξύ των οποίων ανήκουν και οι κοινές εκθέσεις των ιμπρεσιονιστών -- ενώ έζησε και αρκετά απομονωμένος, στην Προβηγκία της βόρειας Γαλλίας, μακριά από το Παρίσι που αποτελούσε το κέντρο της καλλιτεχνικής δραστηριότητας της εποχής. Τα έργα του επικεντρώνονται σε μία περιορισμένη θεματολογία και κυρίως σε θέματα νεκρής φύσης, τοπίων και προσωπογραφιών.
Η επίδρασή του σε μεταγενέστερους ζωγράφους υπήρξε πολύ μεγάλη και θεωρείται ο πατέρας της μοντέρνας τέχνης.

Σάββατο, 26 Ιανουαρίου 2008

Γλώσσα τέχνης 9

Μεταϊμπρεσιονισμός
Πωλ Γκωγκέν 
Ο Πωλ Γκωγκέν 1848 –1903) ήταν σημαντικός Γάλλος ζωγράφος, εκπρόσωπος του ρεύματος του μετα-ιμπρεσιονισμού και έντονα πειραματικός καλλιτέχνης που επηρέασε τα ρεύματα της μοντέρνας τέχνης.
Θεωρείται σήμερα ένας από τους μείζονες ζωγράφους όλων των εποχών.
Ο Γκωγκέν, με καταγωγή από Ισπανούς αποίκους στη Λατινική Αμερική, γεννήθηκε στο Παρίσι αλλά πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη Λίμα.
Σπούδασε στην Ορλεάνη της Γαλλίας και αμέσως μετά ταξίδεψε ανά τον κόσμο με εμπορικά πλοία και αργότερα με το Γαλλικό Ναυτικό για ένα διάστημα περίπου έξι ετών
Ο Γκωγκέν μετάβαλε σημαντικά το ύφος της ζωγραφικής του. Τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ζωγραφικής του έγιναν η χρήση μεγάλων επιφανειών και έντονων χρωμάτων. Ο Γκωγκέν δήλωνε πλέον απογοητευμένος από τον ιμπρεσιονισμό και στράφηκε περισσότερο στην αφρικανική τέχνη και την τέχνη της Ασίας. Παράλληλα, ήρθε σε επαφή με το έργο του Βίνσεντ βαν Γκογκ, τον οποίο και αναγνώρισε ως ιδιαίτερα σημαντικό. Με τον βαν Γκογκ συνδέθηκε φιλικά και τον επισκέφθηκε για ένα διάστημα δύο μηνών στην Αρλ.
Τόσο ο Γκωγκέν όσο και ο βαν Γκογκ έπασχαν από κατάθλιψη και η συγκατοίκησή τους κατέληξε σε έντονη διαμάχη, με τελική συνέπεια ο βαν Γκογκ να κόψει μέρος του αριστερού αυτιού του, αφού προηγουμένως είχε απειλήσει να σκοτώσει τον Γκωγκέν.
Το σύνολο του έργου του Γκωγκέν, και κυρίως οι πειραματισμοί του γύρω από τη χρήση των χρωμάτων, θεωρείται πως επηρέασαν σημαντικά τα καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ού αι. και ειδικότερα τον φωβισμό.

Σάββατο, 26 Ιανουαρίου 2008

Γλώσσα τέχνης 10

Μεταϊμπρεσιονισμός

Ζωρζ Σερά
ΠουαντιγισμόςΟ Ζωρζ Σερά γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου του 1859 στο Παρίσι, για να σπείρει μιαν νέα άνοιξη για την κουρασμένη ζωγραφική. Η μέθοδος εργασίας του, που ονομάστηκε πουαντιγισμός – (πουά, μικρές γρήγορες πινελιές καθαρού χρώματος σαν κουκίδες τη μια κοντά στην άλλη, έτσι που κάθε τελικό χρώμα μάλλον να συλλαμβάνεται από τον εγκέφαλο, παρά να υπάρχει στο τελάρο) - μας ξαναδίδαξε να βλέπουμε φρέσκο τον κόσμο, όπως κάνει κάθε μεγάλος ζωγράφος.
Π.χ. ο πίνακάς του "Κυριακάτικο απόγευμα στο νησί της Γκραντ-Ζάτ" αποτελείται από χιλιάδες μικρές κουκίδες διαφορετικού χρώματος.
Ο Ζωρζ Σερά εφάρμοσε επιστημονικές αρχές σχετικά με τη φύση του φωτός στη ζωγραφική του.
Δουλεύοντας στο εργαστήριο, μπορούσε να επιστρέψουν σε μία ορθολογική δομή του ζωγραφικού έργου και να εφαρμόσει απερίσπαστος τους νόμους των χρωμάτων. Αποκλείοντας επίσης, κάθε τεχνική χρωματική ανάμιξη στην παλέτα ή στην ίδια τη ζωγραφική επιφάνεια, δούλευε τα έργα του με μικρές ίδιες, ανεξάρτητες πινελιές, αγνών μόνο χρωμάτων που ετοίμαζε από πριν. Τοποθετημένες αυτές η μια δίπλα στην άλλη και ιδωμένες από μια απόσταση, θα ασφάλιζαν τις επιδιωκόμενες οπτικές αναμίξεις. Ο Σερά στο έργο του “Le Beignade” “Το Κολύμπι”, εφαρμόζει τον πουαντιγισμό -pοιntillisme, δηλαδή διαιρεί το φως στα πρισματικά του χρώματα και τα ανασυνθέτει στις οπτικές αναμείξεις τους με την τεχνική της κουκκίδας.

Κυριακή, 2 Μαρτίου 2008

Γλώσσα τέχνης 11

Μεταϊμπρεσιονισμός
Ανρί ντε Τουλούζ Λωτρέκ
Γεννήθηκε στο Αμπλί, προάστιο του Παρισιού, γιος του Κόμη Αλφόνσου και της Κόμισσας Αντέλ ντε Τουλούζ-Λωτρέκ (Adèle de Toulouse-Lautrec), γόνος ιστορικής και αριστοκρατικής οικογένειας, η οποία ωστόσο την περίοδο της γέννησης του, είχε ήδη χάσει μέρος του παλαιότερου κύρους της. Οι γονείς του συνδέονταν μεταξύ τους με συγγένεια πρώτου βαθμού, πρακτική που ήταν ευρύτερα διαδεδομένη εκείνη την εποχή προκειμένου να διατηρηθεί η περιουσία της οικογένειας μεταξύ των μελών της. Το γεγονός αυτό ωστόσο οδηγούσε σε γενετικές ανωμαλίες, όπως και στην περίπτωση του Λωτρέκ, του οποίου τα πόδια σταμάτησαν να αναπτύσσονται φυσιολογικά, μετά από ρήξεις που υπέστη στο αριστερό και δεξί του πόδι, σε ηλικία 12 και 14 ετών αντίστοιχα. Το ύψος του Λωτρέκ έφθανε μόλις το 1.5 μέτρο ενώ σε αντίθεση με τα πόδια του, το υπόλοιπο σώμα του είχε φυσιολογική ανάπτυξη.
Εξαιτίας αυτής της ανωμαλίας στη σωματική του διάπλαση, αδυνατούσε να ακολουθήσει μία συμβατική κοινωνική ζωή, γεγονός που πιθανά λειτούργησε καταλυτικά στο να αφοσιωθεί στη ζωγραφική. Αποτέλεσε σημαντικό καλλιτέχνη του μετα-ιμπρεσιονισμού ενώ θεωρείται από πολλούς και ο επίσημος εικονογράφος της νυχτερινής ζωής εκείνης της εποχής – της λεγόμενης Μπελ Επόκ (belle epoque) – στα καμπαρέ του Παρισιού. Οι πίνακές του χαρακτηρίζονταν από έντονα χρώματα και ανθρώπινες παρουσίες. Θεωρείται επιπλέον ένας από τους πρωτοπόρους στην τέχνη της αφίσας, γνωστός κυρίως για τις αφίσες που φιλοτέχνησε για το καμπαρέ Μουλέν Ρουζ (Moulin Rouge). Ασχολήθηκε ακόμα με την τεχνική της λιθογραφίας, επηρεασμένος από την ιαπωνική τέχνη και τα ιαπωνικά χαρακτικά.Έζησε κυρίως στη Μονμάρτρη, που αποτελούσε το κυρίαρχο κέντρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του αντιμετώπισε πρόβλημα αλκοολισμού και πέθανε σε ηλικία 37 ετών, έχοντας προσβληθεί από σύφιλη.
Ιστοχώρος: http://www.kalentzis.gr/
Ιστολόγιο: http://kostaskalentzis.blogspot.com

Παρασκευή, 14 Μαρτίου 2008

Γλώσσα τέχνης 12

Βίνσεντ βαν Γκογκ 
Ο Βίνσεντ βαν Γκογκ (1853 – 1890) ήταν ολλανδός ζωγράφος. Εν ζωή, το έργο του δεν σημείωσε επιτυχία ούτε ο ίδιος αναγνωρίστηκε ως σημαντικός καλλιτέχνης. Ωστόσο, μετά το θάνατό του, η φήμη του εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα και σήμερα αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους όλων των εποχών.
Η επίδραση του στα μεταγενέστερα κινήματα του εξπρεσιονισμού, του φωβισμού αλλά και εν γένει της αφηρημένης τέχνης, θεωρείται καταλυτική.
Ο Βίνσεντ βαν Γκογκ γεννήθηκε στο ολλανδικό χωριό Ζούντερτ (Zundert) και ήταν ο πρωτότοκος από τα συνολικά οκτώ παιδιά της οικογένειάς του, γιος του πάστορα Θεόδωρου βαν Γκογκ. Ήδη από τα πολύ νεανικά του χρόνια παρουσίασε τάσεις μελαγχολίας και πρώιμα ψυχολογικά προβλήματα.
Σε ηλικία 16 ετών και αφού είχε ήδη καταπιαστεί χωρίς επιτυχία με αρκετά επαγγέλματα, ασχολήθηκε για ένα διάστημα με το εμπόριο έργων τέχνης, στην εταιρεία Goupilator & Company, όπου τον επόμενο χρόνο προσελήφθη και ο αδελφός του Τεό βαν Γκογκ. Αφού απολύεται από την εργασία του το 1876, επιστρέφει από το Παρίσι στο Άμστερνταμ για να σπουδάσει θεολογία. Οι σπουδές του διαρκούν για περίπου ένα έτος και το 1878 του ανατίθεται μία θέση ιεροκήρυκα στο Βέλγιο και συγκεκριμένα στην υποβαθμισμένη περιοχή Μπορινάζ, όπου λειτουργεί ορυχείο. Ο βαν Γκογκ κηρύτει για περίπου έξι μήνες επιδεικνύοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ένδεια των ανθρώπων της περιοχής. Αυτή είναι και η περίοδος κατά την οποία ξεκινά να σχεδιάζει μικρά έργα και πιθανόν αποφασίζει να ασχοληθεί με την τέχνη.
Το 1880, σε ηλικία 27 ετών, ξεκινά να παρακολουθεί τα πρώτα του μαθήματα ζωγραφικής, ωστόσο σύντομα έρχεται σε ρήξη με τον δάσκαλό του, Αντόν Μωβ γύρω από καλλιτεχνικά ζητήματα. Το χειμώνα του 1885, παρακολουθεί μαθήματα στην Ακαδημία της Αντβέρπης. Ο βαν Γκογκ προλαβαίνει να έρθει σε επαφή με την ιαπωνική τέχνη από την οποία και δανείζεται στοιχεία ή πολλές φορές μιμείται την τεχνοτροπία της. Αρκετές από τις προσωπογραφίες του, περιλαμβάνουν επίσης σε δεύτερο πλάνο κάποιο έργο ιαπωνικής τέχνης.
Ο ίδιος ο βαν Γκογκ κατατάσσεται περισσότερο στους μετα-ιμπρεσιονιστές ζωγράφους. Χρησιμοποίησε συχνά τεχνικές των ιμπρεσιονιστών αλλά διαμόρφωσε παράλληλα και ένα προσωπικό ύφος, το οποίο διακρίνεται από την χρήση συμπληρωματικών χρωμάτων που οι ιμπρεσιονιστές αποφεύγουν.
Στην Προβηγκία εμπνέεται από το τοπίο καθώς και την αγροτική ζωή των κατοίκων, θέματα τα οποία προσπαθεί να αποδώσει και στη ζωγραφική του. Την περίοδο αυτή, επινοεί και μία ιδιαίτερη τεχνική των στροβιλισμάτων με το πινέλο ενώ στους πίνακές του κυριαρχούν έντονα χρώματα, όπως κίτρινο, πράσινο και μπλε, με χαρακτηριστικά δείγματα τα έργα Έναστρη νύχτα και μία σειρά πινάκων που απεικονίζουν ηλιοτρόπια. Το έργο Κόκκινο αμπέλι αυτής της περιόδου είναι επίσης το μοναδικό έργο που κατάφερε να πουλήσει ο βαν Γκογκ εν ζωή. Κατά το διάστημα της παραμονής του στην Αρλ, δέχεται και την επίσκεψη του ζωγράφου Γκωγκέν. Ωστόσο, μετά από λίγους μήνες, οι δύο τους διαφωνούν έντονα και λόγω της ασταθούς ψυχικής του υγείας, ο βαν Γκογκ κόβει μέρος του αριστερού του αυτιού καταλήγοντας στο νοσοκομείο της περιοχής. Υπάρχουν ισχυρισμοί πως ο βαν Γκογκ είχε απειλήσει να σκοτώσει τον Γκωγκέν και προέβη στο κόψιμο του αυτιού του αναζητώντας ένα είδος κάθαρσης από τις τύψεις του.
Τον Ιούλιο του 1890, ο βαν Γκογκ εμφανίζει συμπτώματα έντονης κατάθλιψης και τελικά αυτοπυροβολείται στο στήθος στις 27 Ιουλίου ενώ πεθαίνει δύο ημέρες αργότερα. Δεν είναι απολύτως βέβαιο ποιο ήταν το τελευταίο του έργο, αλλά πρόκειται πιθανά για τον πίνακα Σιτοχώραφο με κοράκια.
Μετά το θάνατο του βαν Γκογκ, η φήμη του εξαπλώθηκε ραγδαία, με αποκορύφωμα μεγάλες εκθέσεις έργων του που πραγματοποιήθηκαν στο Παρίσι (1901), το Άμστερνταμ (1905), την Κολονία (1912), τη Νέα Υόρκη (1913) και το Βερολίνο (1914).
Συνολικά δημιούργησε σε διάστημα περίπου δέκα ετών περισσότερα από 800 πίνακες και 1000 μικρότερα σχέδια. Σώζεται ακόμα εκτενής αλληλογραφία του με τον αδελφό του, που περιλαμβάνει περισσότερα από 700 γράμματα.

Σάββατο, 5 Απριλίου 2008

Γλώσσα τέχνης 13

Φωβισμός
Ο Φωβισμός (ή και Φοβισμός) αποτελεί καλλιτεχνικό ρεύμα της μοντέρνας τέχνης, στη ζωγραφική. Τοποθετείται χρονικά την περίοδο 1905-1908. Το κίνημα του φωβισμού αναπτύχθηκε στη Γαλλία και ενώ είχε πολύ μικρή διάρκεια ζωής, θεωρείται ένα από τα πρώτα επαναστατικά κινήματα στη ζωγραφική και με σημαντικό αντίκτυπο στην εξέλιξη της τέχνης του 20ου αιώνα. 
Η έννοια φωβισμός προέρχεται από τη γαλλική λέξη fauve που μπορεί να μεταφραστεί άγριο θηρίο και δεν θα έπρεπε να συγχέεται με την ελληνική λέξη φόβος. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1905 στην πρώτη έκθεση της ομάδας των φωβιστών στο Παρίσι.
Πάλι ο Λουΐ Βοξέλ ονομάτισε πρώτος τη τάση που, αντίθετα με το κυβισμό, τελικά θεωρήθηκε οργανωμένο κίνημα με σαφώς περιορισμένους και καθορισμένους στόχους. Η τάση αυτή γεννήθηκε κι άνθισε μ' αυτοσχεδιαστικό, παρορμητικό τρόπο και κάπως συγκυριακά. Σε μιαν έκθεση όπου συμμετείχανε πολλοί "νέοι" υποστηρικτές της νέας ζωγραφικής, λοιπόν, υπήρχε ανάμεσά τους κι ένας πίνακας του Donatelo. Ο Βοξέλ, περνώντας και βλέποντας τούτο, αναφώνησε "Τι δουλειά έχει ο Donatelo, μεταξύ τούτων τών ...αγριμιών; (Fauve=αγρίμι). Έτσι οι νέοι αυτοί δημιουργοί καθώς κι η ζωγραφική τους, απέκτησε όνομα.
Αντιπροσωπεύει τη ζωηρή και χαρούμενη έκρηξη μιας τέχνης συνώνυμης με τη νεότητα, από καλλιτέχνες παθιασμένους για τον κόσμο και πρόθυμους να μεταφέρουνε στο μουσαμά, ένα ισχυρό φορτίο αισθήσεων, που υλοποιούνται με το χρώμα. Μέσα στη φρεσκάδα, στη τολμηρή σιγουριά που φαίνεται να θέλει ν' αποβάλλει όλες τις προηγούμενες εμπειρίες, εδρεύει η δύναμη της ξέφρενης ρήξης για την ανανέωση της παρόρμησης. Χρώματα, χρώματα και πάλι χρώματα μέσα σε χρώματα, έτσι που η μορφή πια να μην είναι το ζητούμενο αλλά τούτη η χρωματιστή φόρμα, σαν πανδαισία.
Ο κύριος εμπνευστής της, Ματίς, μα και μετέπειτα όλοι οι άλλοι που ακολουθήσανε, μέσα στη διάσπαρτη ποικιλομορφία, στο τέλος του 19ου αιώνα, κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα ιδίωμα ουσιαστικά αυτόνομο και νέο, για να πετύχουνε τους στόχους του. Με τον Ματίς λοιπόν και τους άλλους Φωβιστές που θεωρούν ήδη ξεπερασμένο τον Ιμπρεσιονισμό, παρόλο που αυτός ακόμα αντιμετωπίζεται με δυσπιστία, αμηχανία, φιλυποψία και σκεπτικισμό, από κοινό και κριτικούς, γεννιέται μια καθαρή ζωγραφική που αποτελεί αυτοσκοπό. Μια ζωγραφική παράφορη, μες την ευτυχία της ακαταπίεστης ύπαρξής της κι υποκειμενική μόνο, όχι στους επιστημονικούς αλλά στους ενστικτώδεις νόμους της αρμονίας των χρωμάτων, μέσα στον πίνακα. Δεν είναι τυχαίο που τελικά κι ο ίδιος ο Μπρακ, γρήγορα εντάχτηκε σ' αυτή τη τάση, εγκαταλείποντας τον Κυβισμό.
Οι φωβιστές, αποτέλεσαν ουσιαστικά μια ομάδα Γάλλων ζωγράφων, μαθητών του Γκουστάβ Μορώ στην Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, ανάμεσα στους οποίους ο Ανρί Ματίς (ο οποίος αναφέρεται συχνά ως ο ηγέτης του φωβισμού), ο Αντρέ Ντεραίν και ο Ζωρζ Μπρακ, ο οποίος λίγο αργότερα αποτέλεσε κεντρική φυσιογνωμία του κινήματος του κυβισμού.
Ο φωβισμός ως καλλιτεχνική τάση, βασίστηκε σε μία χαρακτηριστική ρήση του Πωλ Γκωγκέν σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε, αν ένας καλλιτέχνης φαντάζεται τα φύλλα των δέντρων να είναι κίτρινα, να τα ζωγραφίζει κατά αυτό τον τρόπο. Τα έργα που ανήκουν στο ρεύμα του φωβισμού χαρακτηρίζονται από έντονα χρώματα, συχνά σκοτεινά και με έντονες αντιθέσεις, με έμφαση στο κόκκινο χρώμα και απλές γραμμές, πολλές φορές ελαφρά παραμορφωμένες. Σημαντική επίδραση στην τεχνοτροπία των φωβιστών είχε εκτός από τον Γκωγκέν και ο Βαν Γκόγκ.
Παρουσιάστηκαν συνολικά μόλις τρεις εκθέσεις από την ομάδα των φωβιστών.

Σάββατο, 12 Απριλίου 2008

Γλώσσα τέχνης 14

Εξπρεσιονισμός 1Βασικοί εκπρόσωποι του εξπρεσιονισμού
Βασίλι Καντίνσκυ
Έντβαρτ Μουνκ
Oskar Kokoschka
Franz Marc
Emil Nolde
Egon Schiele
Chaim Soutine
Ο Εξπρεσιονισμός αποτελεί καλλιτεχνικό κίνημα της μοντέρνας τέχνης που αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, περίπου την περίοδο 1905-1940 και κυρίως στο χώρο της ζωγραφικής. Βασικό χαρακτηριστικό των εξπρεσιονιστών καλλιτεχνών ήταν η τάση να παραμορφώνουν την πραγματικότητα στα έργα τους, αδιαφορώντας απέναντι σε μια πιστή και αντικειμενική αναπαράσταση της. Συχνά ο εξπρεσιονισμός διακρίνεται και από μια έντονη συναισθηματική αγωνία, χαρακτηριστικά μάλιστα μπορούμε να πούμε πως ελάχιστα εξπρεσιονιστικά έργα έχουν χαρούμενη διάθεση.
Ο όρος εξπρεσιονισμός (expressionism, από τον λατινικό όρο expressio, -onis δηλαδή έκφραση) αποδίδεται στον Τσέχο ιστορικό τέχνης Antonin Matějček το 1910, ο οποίος χρησιμοποίησε τον όρο αυτό περισσότερο για να δηλώσει μια τάση αντίθετη στον Ιμπρεσιονισμό. Χαρακτηριστικά αναφέρει "...ένας Εξπρεσιονιστής επιθυμεί πάνω από όλα να εκφράσει τον εαυτό του". Αυτή η στάση του εξπρεσιονισμού ήταν ασφαλώς αντίθεση στις αξίες των ιμπρεσιονιστών, οι οποίοι επεδίωκαν μια αντικειμενική αναπαράσταση της πραγματικότητας.
Το ρεύμα του εξπρεσιονισμού αναπτύχθηκε κυρίως στη Γερμανία. Στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ κάποια ενιαία οργανωμένη ομάδα καλλιτεχνών που να αυτοαποκαλούνταν Εξπρεσιονιστές αλλά περισσότερο μικρές ομάδες με κοινά χαρακτηριστικά και κυρίως οι ομάδες Blaue Reiter και Die Brucke με έδρα το Μόναχο και τη Δρέσδη αντίστοιχα. Οι εξπρεσιονιστές ζωγράφοι επηρεάστηκαν από διάφορους προγενέστερους ζωγράφους, μεταξύ των οποίων ο Βαν Γκόγκ και ο Μουνκ αλλά επίσης και από έργα της αφρικανικής τέχνης.
Ιστοχώρος: http://www.kalentzis.gr/
Ιστολόγιο: http://kostaskalentzis.blogspot.com

Σάββατο, 27 Δεκεμβρίου 2008

Γλώσσα τέχνης 15

Εξπρεσιονισμός 2Βασικοί εκπρόσωποι του εξπρεσιονισμού
Βασίλι Καντίνσκυ
Έντβαρτ Μουνκ
Oskar Kokoschka
Franz Marc
Emil Nolde
Egon Schiele
Chaim Soutine 
Θεωρείται πως οι εξπρεσιονιστές ήρθαν σε επαφή με το έργο των Φωβιστών στο Παρίσι. Τα δύο κινήματα διακρίνονται και από ένα κοινό χαρακτηριστικό στην τεχνική τους, συγκεκριμένα τη χρήση έντονων χρωμάτων και αντιθέσεων. Ωστόσο ενώ οι φωβιστές επεδίωκαν με αυτό το τρόπο να δημιουργήσουν όμορφες εικόνες, οι εξπρεσιονιστές στόχευαν στην πρόκληση βαθύτερων συναισθημάτων. Για τους Εξπρεσιονιστές, το χρώμα αποτελούσε ένα σημαντικό μέσο έκφρασης από μόνο του, χωρίς απαραίτητα την ανάγκη ενός αντικειμένου. Ο Καντίνσκυ ήταν από τις ηγετικές μορφές του Εξπρεσιονισμού που στήριξαν αυτή τη θέση και οδήγησαν σταδιακά στη διαμόρφωση της σύγχρονης αφηρημένης τέχνης.
Πέρα από τη ζωγραφική, ο εξπρεσιονισμός θεωρείται πως μπορεί να παρατηρηθεί και σε άλλες μορφές της τέχνης. Στη λογοτεχνία, τα μυθιστορήματα του Φραντς Κάφκα συχνά χαρακτηρίζονται εξπρεσιονιστικά, ενώ και στο γερμανικό θέατρο υπήρξε ένα εξπρεσιονιστικό κίνημα στις αρχές του 20ου αιώνα καθοδηγούμενο κυρίως από τους Georg Kaiser και Ernst Toller.
Στη μουσική, οι Arnold Schoenberg, Anton Webern και Alban Berg, συνέθεσαν έργα που επίσης χαρακτηρίζονται εξπρεσιονιστικά. Αυτό που διαχωρίζει τα έργα τους, σε σχέση με τη μουσική των σύγχρονών τους, όπως για παράδειγμα του Μωρίς Ραβέλ ή του Ιγκόρ Στραβίνσκυ, αποτελεί το γεγονός ότι ξέφυγαν από την παραδοσιακή τονική σύνθεση προσθέτοντας και μη-τονικά στοιχεία (atonal). Χαρακτηριστική ίσως εξπρεσιονιστική μουσική σύνθεση αποτελεί η όπερα Lulu του Alban Berg.
Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η επίδραση του εξπρεσιονιστικού κινήματος στον κινηματογράφο και ειδικότερα στον γερμανικό. Ως πρώτες εξπρεσιονιστικές ταινίες θεωρούνται τα The Cabinet of Dr. Caligari (1920) και Nosferatu (1922) των σκηνοθετών Φριτς Λανγκ και Φρήντριχ Βίλεμ Μουρνάου αντίστοιχα. Οι ταινίες του γερμανικού εξπρεσιονισμού γυρίστηκαν ως επί το πλείστον με πενιχρά μέσα και η θεματολογία τους απείχε κατά πολύ από τις ρομαντικές ταινίες του Hollywood ή τις ταινίες δράσης της εποχής.
Ο εξπρεσιονισμός επέδρασε σημαντικά στη διαμόρφωση μεταγενέστερων καλλιτεχνικών ρευμάτων και ειδικότερα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού.